longobardzki

Longobardowie, podobnie jak przed nimi Ostrogoci, uczynili z miast centra swojej władzy, w miastach osiadła arystokracja longobardzka. Nad niewiele zmienionymi dawnymi rzymskimi dystryktami miejskimi i diecezjami kościelnymi kontrolę sprawowali longobardzcy duces (...) Elity longobardzkie wyznawały arianizm, większość tej ludności była w momencie najazdu poganami. Mimo edyktów zakazujących Longobardom chrzczenia dzieci w wierze katolickiej, przechodzenie na katolicyzm zaczęło się już za pierwszych królów. Ważną rolę w tym procesie odegrała pochodząca (po ojcu) z bawarskiej dynastii królowa Teodolinda, katoliczka, żona kolejno dwóch władców longobardzkich: Autarisa i Agilulfa, po śmierci tego ostatniego zaś regentka (616–624). Kancelaria longobardzka z konieczności (brak pisma) przejęła zwyczaje i język rzymskiej, co przyczyniło się do romanizacji prawa, widocznej w jego kodyfikacjach powstałych w VIII w. (m.in. króla Liutpranda).

Halina Manikowska, Włochy średniowieczne, 2007, s. 7–8