zleksykalizować

1. zleksykalizować się (językozn.)

Definicja

jeśli jakiś wyraz zleksykalizował się, to jego realne znaczenie stało się inne, niż można by wnioskować z jego budowy słowotwórczej lub etymologii, np. bielizna to nie ‘coś, co jest białe’, pisarz to nie ‘ktoś, kto pisze’, a nieprzyjaciel to nie ‘ktoś, kto nie jest czyimś przyjacielem’, choć takie znaczenia można wywnioskować na podstawie budowy tych wyrazów; zleksykalizowanie się może dotyczyć też połączeń wyrazowych (np. ktoś twardogłowy nie ma twardej głowy, tylko jest uparty, a ktoś gruboskórny nie ma grubej skóry, tylko jest pozbawiony taktu) lub zmiany funkcji składniowej formy jakiegoś wyrazu (np. przysłówek bokiem w przemknęłam bokiem przez otwartą furtkę); wyrażenie językoznawcze

Przykłady użycia autentyczne, starannie wybrane, zobacz też na blogu
Przyjrzenie się historii interesujących mnie wyrażeń ma jeszcze inne uzasadnienie — ma również pomóc w sprawdzeniu, czy to, że ciąg mimo woli zleksykalizował się, jest tylko wynikiem „kaprysu” historii języka, czy może da się wskazać fakty wyjaśniające, dlaczego do tej leksykalizacji doszło.

Natalia Żochowska, Przysłówki mimo woli i mimowolnie. Spojrzenie diachroniczne, (w:) Badania diachroniczne w Polsce, red. D. Lipiński, K. T. Witczak, 2015, s. 169

Gramatyka

czasownik aspekt dokonany nieprzechodni

formy alfabetycznie: niezleksykalizowaniach się; niezleksykalizowaniami się; niezleksykalizowania się; niezleksykalizowaniem się; niezleksykalizowanie się; niezleksykalizowaniom się; niezleksykalizowaniu się; niezleksykalizowań się; zleksykalizować się; zleksykalizowałabym się; zleksykalizowałaby się; zleksykalizowałabyś się | pokaż wszystkie formy

formy alfabetycznie: niezleksykalizowaniach się; niezleksykalizowaniami się; niezleksykalizowania się; niezleksykalizowaniem się; niezleksykalizowanie się; niezleksykalizowaniom się; niezleksykalizowaniu się; niezleksykalizowań się; zleksykalizować się; zleksykalizowałabym się; zleksykalizowałaby się; zleksykalizowałabyś się; zleksykalizowałam się; zleksykalizowała się; zleksykalizowałaś się; zleksykalizowałbym się; zleksykalizowałby się; zleksykalizowałbyś się; zleksykalizowałem się; zleksykalizowałeś się; zleksykalizowalibyście się; zleksykalizowaliby się; zleksykalizowalibyśmy się; zleksykalizowaliście się; zleksykalizowali się; zleksykalizowaliśmy się; zleksykalizowałobym się; zleksykalizowałoby się; zleksykalizowałobyś się; zleksykalizowałom się; zleksykalizowało się; zleksykalizowałoś się; zleksykalizował się; zleksykalizowałybyście się; zleksykalizowałyby się; zleksykalizowałybyśmy się; zleksykalizowałyście się; zleksykalizowały się; zleksykalizowałyśmy się; zleksykalizowaniach się; zleksykalizowaniami się; zleksykalizowania się; zleksykalizowaniem się; zleksykalizowanie się; zleksykalizowaniom się; zleksykalizowaniu się; zleksykalizowano się; zleksykalizowań się; zleksykalizowawszy się; zleksykalizują się; zleksykalizujcie się; zleksykalizujcież się; zleksykalizujecie się; zleksykalizujemy się; zleksykalizuje się; zleksykalizuję się; zleksykalizujesz się; zleksykalizujmy się; zleksykalizujmyż się; zleksykalizuj się; zleksykalizujże się | zwiń

zgłoś poprawkę

 1.1. zleksykalizowany (językozn.)

Definicja

zleksykalizowany wyraz to taki, który uległ leksykalizacji; słowo specjalistyczne, używane w językoznawstwie

Przykłady użycia autentyczne, starannie wybrane, zobacz też na blogu
W tekście polskim wyrażenie gruba ryba można zrozumieć zarówno dosłownie: «duża, tłusta ryba», jak w znaczeniu sfrazeologizowanym: «ważna, wpływowa osoba, dygnitarz». W języku węgierskim natomiast konstrukcje zleksykalizowane o składzie tożsamym ze związkami luźnymi są wyrazami złożonymi, jak np. jó madár «dobry ptak» — jómadár «dobry numer, ładny ptaszek, gagatek», kek harisnya «niebieskie pończochy» kékharisnya «sawantka», nаgу ágyú «wielkie działo» — nagyágyú «decydujący, niezbity argument» (por. polski zwrot: wytoczyć działa cięższego kalibru), nаgу kutya «duży pies» — nagykutya «osoba zajmująca wysokie stanowisko, gruba ryba», rossz csont «zła kość» — rosszcsont «urwis, łobuz», tengeri kigyó «wąż morski» — tengerikigyó «ciągnąca się długo sprawa, dyskusja» itd.

Károly Morvay, Konstrukcje zleksykalizowane funkcjonujące obocznie do połączeń luźnych w języku polskim i węgierskim, Poradnik Językowy, 1977, z. 7, s. 315

Trzeba pamiętać, że w budowie przysłówków obserwujemy takie sytuacje, gdy wydaje się, że wyraz ten pochodzi od jakiegoś przymiotnika czy rzeczownika i powinien być z nim związany semantycznie, a tak nie jest, np.: diabelnie współcześnie jest wyrazem zleksykalizowanym i mimo budowy słowotwórczej nie da się wywieść pochodności od rzeczownika diabeł. Chodzi tutaj raczej o synonimię między diabelnie, niesamowicie, piekielnie i intensyfikujące znaczenie ‘bardzo’. Podobnie — bezbłędnie (jako — bezbłędnie mnie załatwił).

clarin-pl.eu, dostęp 05.03.2021

Gramatyka

przymiotnik niestopniowalny

formy alfabetycznie: zleksykalizowana; zleksykalizowaną; zleksykalizowane; zleksykalizowanego; zleksykalizowanej; zleksykalizowanemu; zleksykalizowani; zleksykalizowany; zleksykalizowanych; zleksykalizowanym; zleksykalizowanymi formy zaprzeczone: niezleksykalizowana; niezleksykalizowaną; niezleksykalizowane; niezleksykalizowanego; niezleksykalizowanej; niezleksykalizowanemu; niezleksykalizowani; niezleksykalizowany; niezleksykalizowanych; niezleksykalizowanym; niezleksykalizowanymi

zgłoś poprawkę
Pozostały wątpliwości? Brakuje czegoś w haśle?
Zobacz, co zyskują abonenci Dobrego słownika.
Sprawdź

Często sprawdzane

Ciekawostki

Mogą Cię zainteresować również hasła