Pierwszy internetowy słownik poprawnej
polszczyzny, zobacz więcej
Reguła nr 79 w Kompendium dobrej polszczyzny
79Jakie słowa to liczebniki liczebniki
1. Liczebniki w szkole i problemy z nimi związane
W szkolnych opowieściach o liczebnikach słyszy się zwykle, że liczebniki: * są jedną z pięciu odmiennych części mowy, * wskazują na liczbę obiektów, ilość substancji lub na kolejność obiektów, * dzielą się na liczebniki główne (np. osiem, czterdzieści), zbiorowe (np. ośmioro, czterdzieścioro), ułamkowe (np. pół, ćwierć), porządkowe (np. ósmy, czterdziesty), mnożne (np. poczwórny), wielorakie (np. czworaki).
Czasem mówi się jeszcze o liczebnikach nieokreślonych, tworząc worek na wyrazy podające liczbę w sposób ogólnikowy, przybliżony (np. wiele, mnóstwo, mało, parę, trochę).
Podstawą powyższego podziału jest kryterium semantyczne (znaczenie słów). Problem jednak w tym, że podział wyrazów na części mowy (fachowo: funkcjonalna klasyfikacja leksemów) wg tego kryterium, czy też tylko wg tego kryterium, daje podział miejscami nielogiczny, nierozłączny, niewyczerpujący i nieweryfikowalny. W związku z tym w szkolnym podziale na części mowy kryterium semantyczne (najłatwiej zrozumiałe na wczesnym etapie nauki) uzupełnia się kryteriami gramatycznymi (zwykle fleksyjnymi, tj. mówiącymi o odmianie).
Wróćmy do liczebników. Z uwzględnieniem poszerzonego zestawu kryteriów: dołączmy fleksyjno-składniowe. I pomyślmy. Dwukrotnie znaczeniowo pasuje pod liczebniki, ale przecież morfologicznie i składniowo wygląda jak przysłówek... Pół ze względu na znaczenie wydaje się liczebnikiem, ale przecież się nie odmienia... Trzynasty ma taką definicję, jakby był liczebnikiem, ale przecież z oglądu jego odmiany i miejsca w budowie zdań wyglądałoby na to, że jest przymiotnikiem...
Zajmijmy się więc teraz opisem tradycyjnie wydzielanych grup liczebnikowych i sprawdźmy, na ile są one liczebnikami wedle współczesnych opisów gramatycznych.
2. Liczebniki główne
Liczebniki główne razem z omawianymi poniżej liczebnikami zbiorowymi to jedyne dwie klasy zachowane we wszelkich podziałach na części mowy. Liczebniki główne to jednowyrazowe określenia na kolejne liczby naturalne: a) jeden, dwa, trzy, cztery itd. b) jedenaście, dwanaście, trzynaście itd. c) dwadzieścia, trzydzieści, czterdzieści itd. d) sto, dwieście, trzysta itd. e) tysiąc, milion, miliard itd. (ale zob. uwagi o nich w dalszej części tekstu!)