84 Podmiot szeregowy z frazą liczebnikowo-rzeczownikową (wielu doktorów i trzy pielęgniarki uczestnicz...)
składnia

I. Wstęp

Czy poprawne jest zdanie Wielu studentów i niektórzy nauczyciele uważają, że...? Co zrobić w przypadku, gdy jeden człon podmiotu szeregowego wymaga orzeczenia w liczbie pojedynczej (wielu studentów uważa), a drugi w liczbie mnogiej (niektórzy nauczyciele uważają)?

Gdy ktoś zadaje nam czy sobie takie pytanie, nie jest pewien odpowiedzi, ale tak naprawdę nikt nie jest jej pewien. O podmiocie szeregowym mamy już duuużą regułę w Kompendium (zob. składnia: czasownik przy podmiocie szeregowym (np. w czasie przeszłym dziecko i matka siedz..., w czasie ter. prezes lub członek zarządu dyżuru...)), ale nawet ona nie omawia przypadków, gdy jednym z członów podmiotu szeregowego jest fraza liczebnikowo-rzeczownika (czyli np. wielu studentów). Uznaliśmy, że warto tę problematykę wyłączyć do osobnej reguły.

Podane na początku zdanie wcale nie jest jeszcze najbardziej problematyczne. Weźmy Pięciu doktorów i trzy pielęgniarki wyjechało?/wyjechały?/wyjechali? na wakacje. Zapewne wybralibyśmy wyjechali, w imię nadrzędnej zasady, że gdy mamy różny rodzaj i odniesienie osobowe, to rozwiązaniem ma być liczba mnoga i rodzaj męskoosobowy. Co ciekawe, w przestawionym szyku zapewne dopuścilibyśmy też Trzy pielęgniarki i pięciu doktorów wyjechało na wakacje.

Wróćmy do pierwotnego przykładu. Tak, Wielu studentów i niektórzy nauczyciele uważają, że... to poprawne zdanie. W czasie przeszłym będzie Wielu studentów i niektórzy nauczyciele uważali, że... Ale przestawione zdanie o pielęgniarkach wspomnieliśmy nie bez kozery, gdyby tu bowiem przestawić szyk, to wolelibyśmy Niektórzy nauczyciele i wielu studentów uważało, że... — może bardziej zgodne z poczuciem językowym niż sztywną regułą.

Spróbujmy zatem ubrać to wszystko w jakiejś zasady i podać wskazówki.

II. Czasownik przed szeregiem

III Czasownik po szeregu

IV Inne spójniki

Posłużymy się cytatem z Piotra Zbróga:

W analizowanych tekstach bardzo rzadko występowały zdania zawierające podmiot szeregowy, którego człony łączone są za pomocą innych spójników, np. lub, albo, czy, ani. Jeżeli chodzi o wypowiedzenia z szeregami ze spójnikami rozłącznymi, to zwykle orzeczenie dostosowuje w nich swą formę do najbliższego z członów (niezależnie od ich formy gramatycznej, znaczenia czy szyku), np.:

— tydzień czy nawet pięć tygodni nic by nie dało (P 2003)

— że ci dwaj posłowie lub dwie posłanki były na wiecu wyborczym (GW 2004).

V Źródła

— Materiały własne,

— Piotr Zbróg, Zdania z podmiotem szeregowym zawierającym liczebnik we współczesnej polszczyźnie, „Język Polski” LXXXVII, z. 4-5, s. 294–301, 2007.