366. nie + czasownik

Zasadniczo przeczące nie z formami czasownika zapisujemy osobno, np.

• nie spał długo,
• nie mieć niczego,
• nie zadowalając się jednym sukcesem,
• nie zjadłszy śniadania,
• nie przepadło jeszcze,
• nie niepokoili się,
• nie unoście się honorem,
• niech nie jedzie,
• nie ma sensu,
• pogoda nie dopisuje,
• nie starano się,
• nie użyto,
• nie wiem, pada nie pada, chyba kropi (porównaj dwa spójnikowe znaczenia w haśle nie).

Także z nietypowymi czasownikami (czasownikami niewłaściwymi i predykatywami) nie zapisujemy rozdzielnie, np.

• nie wolno,
• nie można,
• nie trzeba,
• nie należy,
• nie warto,
• nie wiadomo,
• nie brak,
• nie potrzeba,

Uwaga: wyjątkiem jest niepodobna.

Natomiast łącznie piszemy nie z rzeczownikowymi formami (odsłownikami) na -anie, -enie, -cie (np. nierobienie, szczegóły zob. regułę pisownia razem, osobno, z łącznikiem (IV): nie + rzeczownik) oraz imiesłowami przymiotnikowymi (np. nieśpiący, szczegóły zob. regułę pisownia razem, osobno, z łącznikiem (IV): nie + imiesłów przymiotnikowy).

Uwaga: istnieją czasowniki, które zaczynają się na nie, ale cząstka ta nie wnosi przeczenia, np. niewieścieć. Istnieją też takie, które pochodzą od wyrazów z początkowym nie, np. niemieć (‘stawiać się niemym’), niewolić (‘brać w niewolę’), lub po prostu są zapisywane łącznie: niedowidzieć, niedomagać, nienawidzić.

Pisownia niedosłyszeć, niedopłacić, niedojadać, niedoszacować zależna jest od znaczenia, por.

• Nie dosłyszał pytania. — Od kilku lat niedosłyszy.
• Nie dopłacił mu już ani grosza. — Niedopłacił 100 zł, a teraz winien jest już 250 z odsetkami.
• Co dzień nie dojadał śniadania. — Niedojada, odkąd stracił pracę.
• Nie doszacował podanych przez niego danych i w publikacji pozostały tylko wstępne wyliczenia. — Niedoszacowali kosztów i musieli zmieniać budżet.