350 Litera ą
wymowa, w pełnym dostępie dla każdego

1. Wymowa ą zgodna z zapisem

Literę ą wymawiamy tak, jak jest zapisana (czyli jako nosowe [o]), w czterech przedstawionych poniżej przypadkach:

a) przed literami oznaczającymi głoski szczelinowe: f, w, s, ś, sz, z, ź, ż, ch, np.

• fąfel,
• wyjąwszy,
• chrząstka,
• usiąść,
• gąszcz,
• brąz,
• gałąź,
• mąż,
• wąchać;

b) w narzędniku liczby pojedynczej rzeczowników i przymiotników, np. szybką koleją;

c) w bierniku liczby pojedynczej przymiotników i rzeczowników, np. pierwszą moją panią;

d) w trzeciej osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego, np. jadą, rozumieją;

Uwaga: w niektórych regionach Polski końcówki wymienione w trzech powyższych podpunktach wymawiane bywają jako [om] (![szybkom kolejom], ![pierwszom mojom paniom], ![jadom]), jest to jednak wymowa gwarowa, której nie powinno się upowszechniać.

2. Jeszcze o nosowości w wymowie ą

Litera ą przed literami ś oraz ź często wymawiana jest jako nosowe [oṷ] lub [oj], np. usiąść to [usioṷść] lub [usiojść] — tu zapis wymowy uproszczony, bez zaznaczonej nosowości (oddaje się ją zwykle przez umieszczenie tyld nad znakami „oṷ” oraz „oj”; znak ṷ oznacza u niezgłoskotwórcze). Można taką wymowę uznać za wariantywną, choć niektórzy akceptują ją tylko w języku potocznym.

Inni jednak twierdzą, że współcześnie Polacy już w ogóle nie wymawiają samego nosowego [o] przed spółgłoskami szczelinowymi, lecz zawsze w wymowie pojawia się zbitka złożona z dwóch głosek:

• [o] + nosowe [ṷ], przed literami f, w, s, sz, z, ż, ch;
• [o] + nosowe [ṷ] lub [o] + nosowe [j], przed literami ś, ź.

3. Wymowa ą jako o

Literę ą wymawiamy jako [o] w czasie przeszłym przed ł, np.

• machnął czytamy [mahnoł],
• wziął czytamy [wzioł],
• wziąłem czytamy [wziołem].

Wymawianie tych słów zgodnie z zapisem (czyli z nosowym [o], jak w punkcie 1.) jest niepoprawne (hiperpoprawne). Dobrze więc mieć świadomość, że walną czytamy z nosowym [o], ale już walnął z końcowym [oł].

4. Wymowa ą jako on, om, oń

Literę ą wymawiamy jako połączenie [o] + [n] lub [o] + [m], lub [o] + [ń] przed literami oznaczającymi głoski zwarte i zwarto-szczelinowe: c, dz, cz, ć, dź, k, g, p, b, t, d, np.

• błyszczący,
• ksiądz,
• bączek,
• sunąć,
• żołądź,
• pająk,
• drągal,
• kąpiel,
• bąbel,
• czworokąt,
• jądro.