76 Kiedy używać we, ze itp.
przyimki, w pełnym dostępie dla każdego

Niektóre przyimki mają swoje warianty z dodatkowym -e, są to tak zwane warianty wokaliczne. Ich użycie bywa uwarunkowane kontekstowo i fonetycznie (decyduje to, od jakich spółgłosek rozpoczyna się stojący po przyimku wyraz) lub leksykalnie (po prostu, w ramach wyjątku, formy niektórych wyrazów łączą się z przyimkiem wokalicznym).

Użycie wariantu wokalicznego przyimka uwarunkowane kontekstowo i fonetycznie, jak sama nazwa mówi, nie zależy od pisowni, lecz od wymowy. Stąd zejście ze sceny, ale artykuł z „Scientific American” — w tym drugim przypadku wymawiamy przecież [artykuł ssajentifik].

Użycie wariantu wokalicznego przyimka uwarunkowane leksykalnie wiąże się np. z zaimkową formą mnie, dla której jest ono obowiązkowe. Jest to jednak wyjątek, ponieważ sam nagłos [mn] nie wymusza wokalizacji przyimka, por. z mnichem, w mniejszości. Co ciekawe, niektóre wokaliczne formy przyimkowe łączą się współcześnie wyłącznie z formą mnie. Tak jest z beze oraz przeze (tylko beze mnie i przeze mnie). Dawniej pisano na przykład beze czci i beze chrztu, ale rozwój polszczyzny wyrugował takie połączenia.

Poniżej podajemy listę przyimków, dla których użycie wariantów wokalicznych zostało opisane szczegółowo w danym haśle:
— nade,
— pode,
— we,
— ze.