83 Czasownik przy podmiocie szeregowym (np. w czasie przeszłym dziecko i matka siedz..., w czasie ter. prezes lub członek zarządu dyżuru...)
składnia

I Kwestia liczby czasownika

1. Uwagi ogólne

Bardzo wiele wątpliwości poprawnościowych budzi połączenie podmiotu złożonego z co najmniej dwóch elementów połączonych spójnikami współrzędnymi (tzw. podmiot szeregowy) z orzeczeniem (czasownikiem). Chodzi tu zarówno o podmiot, którego składniki połączone są spójnikiem łącznym, np. i (Marek i Kasia), oraz (gołębie oraz wrona), a także (meble na wymiar, a także lustra), jak i o podmiot, którego składniki połączone są spójnikiem rozłącznym lub wyłączającym, np. lub (jagody lub buraki), ani (ani psy, ani traktory), albo (komisja albo przewodniczący), czy w ogóle bezspójnikowo (np. stół, szafka, komoda).

Sposób uzgodnienia podmiotu i orzeczenia w zdaniach z podmiotem szeregowym to jedno z bardziej złożonych zagadnień polskiej składni.

Ogólna zasada mówi, że w połączeniu czasownika z podmiotem szeregowym, czasownik ten

2. O możliwej liczbie pojedynczej (spójnik łączny lub bezspójnikowe)

W zdaniach, w których składniki podmiotu szeregowego połączone są spójnikiem łącznym, np. i, lub bezspójnikowo (przecinki), czasownik może mieć formę liczby pojedynczej, jeśli

3. O możliwej liczbie pojedynczej (spójnik lub)

W zdaniach, w których składniki podmiotu szeregowego połączone są spójnikiem lub, czasownik może mieć formę liczby pojedynczej, jeśli orzeczenie nie jest

4. O możliwej liczbie pojedynczej (podmiot towarzyszący)

Podmiot może składać się z rzeczownika w mianowniku z dołączoną frazą narzędnikową, np. tata z psem, Ania z Kasią, Piotrek wraz z kolegami. W takich przypadkach, jeśli chcemy podkreślić znaczeniową nierównorzędność tych składników, możemy

5. O liczbie pojedynczej w przypadku zaimka

Jeśli rozbudowany podmiot szeregowy kończy fraza wprowadzana przez zaimek rzeczownikowy, wtedy czasownik

II Kwestia rodzaju czasownika

1. Uwagi ogólne

Równie wiele wątpliwości budzi wśród użytkowników polszczyzny kwestia rodzaju czasownika przy podmiocie szeregowym. Tę kwestię reguluje wprawdzie ogólna reguła, która jednak sprzeczna jest w szczegółach z wyczuciem językowym wielu osób (oraz z praktyką językową). Reguła ta mówi mniej więcej tyle, że jeśli

2. Problemy z rodzajem męskoosobowym

Jak wspomnieliśmy powyżej, prosta w teorii reguła okazuje się problematyczna w stosowaniu. Weźmy takie oto zdanie

(28) Babcia i piesek siedzieli na balkonie.

Jest ono całkowicie zgodne z normą: składniki podmiotu szeregowego są różnego rodzaju gramatycznego, a co najmniej jeden odnosi się do osoby, zatem czasownik powinien być w rodzaju męskoosobowym. Choć zdanie powyższe może wydawać się dziwne, niewiele poprawia sytuację, sprzeczne z normą, zdanie:

(28a) Babcia i piesek !siedziały na balkonie.

Z dwojga złego używajmy więc formy męskoosobowej albo też inaczej formułujmy wypowiedź.

Jeśli jednak rzeczowniki osobowe nie odnoszą się do osoby płci męskiej, wtedy w uzusie funkcjonują nie tylko zgodne z

III Zaimki

1. Zaimki osobowe

Jeśli podmiot szeregowy składa się z różnych zaimków osobowych, wtedy czasownik przyjmuje liczbę mnogą

• w pierwszej osobie — jeśli w podmiocie są
• w drugiej osobie — jeśli w podmiocie są
• w trzeciej osobie — jeśli w podmiocie jest

2. Zaimki nieokreślone

IV Dodatek

Powyższa reguła została opracowana w dużym stopniu na podstawie tekstu Moniki Kąckiej-Rodak „Forma orzeczenia przy podmiocie szeregowym” w ramach cyklu „Dobre praktyki legislacyjne” Rządowego Centrum Legislacji. Następnie była i jest rozbudowywana na podstawie zapytań abonentów Dobrego słownika. Najbardziej aktualną pracą językoznawczą na opisywany powyżej temat jest publikacja Piotra Zbróga „Składnia podmiotu szeregowego we współczesnym języku polskim” (2012).