399 Taj a Tajlandczyk, kazachski a kazachstański, czyli o nazwach członków narodowości, nazwach obywateli i przymiotnikach
słowotwórstwo, w pełnym dostępie dla każdego

1. Finlandia

Finlandia przez całe wieki nie była samodzielnym państwem, przez stulecia należała do Szwecji, a od 1809 roku do Imperium Rosyjskiego. Niepodległość uzyskała w 1917 roku. W polskich tekstach najwięcej nazwy Finlandczycy spotyka się w drugiej połowie XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku. Być może chodziło tu o podkreślanie prawa do własnego państwa („Finlandczycy znajdują tu jedyną sposobność do zrzucenia rosyjskiego panowania”), a potem już samej państwowości. Osobne nazwy Finlandczyk, Finlandka i finlandzki bywają używane do dziś, choć rzadko, por. taki nietypowy kontekst:

W świecie internautów najbardziej znaną postacią jest inny wiking, również niespełna 30-letni Linus Thorvald, szwedzki Finlandczyk (w odróżnieniu od Fina, który jest fińskim Finlandczykiem), inicjator bezpłatnego systemu operacyjnego Linux, doskonalonego stale przez tysiące niezależnych programistów połączonych Internetem.

Nieraz też budzą one zdziwienie, wręcz podejrzenia o niepoprawność i głosy, by zastąpić je poprawnymi: Fin, Finka, fiński.

Przeciwko obecności w polszczyźnie osobnych nazw tworzonych od nazwy kraju przemawia też to, że Finlandia jest krajem bardzo jednolitym narodowościowo, Finowie stanowią w niej przygniatającą większość, nawet cudzoziemców żyje tam bardzo mało. Radzimy zatem ograniczać stosowanie wyrazów Finlandczyk, Finlandka i finlandzki do wyjątkowych przypadków.

2. Kazachstan

Tereny dzisiejszego Kazachstanu od dawna zamieszkiwał lud zwany Kazachami. Dziś Kazachem (w rodzaju żeńskich Kazaszką) nazywamy zarówno członka tego ludu, jak i obywatela państwa. Osobna nazwa dla obywatela Kazachstanu, tzn. Kazachstańczyk (w rodzaju żeńskim Kazachstanka), jest bardzo rzadka w uzusie. Gdybyśmy jednak potrzebowali ścisłości i jasnego rozróżnienia, możemy tej nazwy używać.

Podobna zależność dotyczy przymiotnika. Z pewną różnicą: choć w powszechnym użyciu jest kazachski (rzadziej kazaski), to jednoznaczny kazachstański już nie tak rzadko pojawia się w polszczyźnie.

Więcej zobacz: Dlaczego Kazach?.

3. Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan

Kolejne cztery kraje Azji Środkowej słabo w Polsce znane i rzadko znajdujące się w polu zainteresowania prasy. Nowe nazwy (np. Turkmenistańczyk, Turkmenistanka, turkmenistański) są wciąż bardzo rzadkie, choć używa ich czasem np. polski MSZ.

Stąd na przykład obywateli Kirgistanu nazywa się wciąż Kirgizami. Ich kultura, kuchnia i tradycje są zresztą bardziej znane, więc częstsza jest okazja do używania przymiotnika kirgiski niż kirgistański. O kojarzeniu Kirgistanu z Kirgizami świadczy też zresztą to, że wciąż kraj ten bywa nazywany Kirgizją, czyli ‘krajem Kirgizów’.

Warto dodać, że dla powyższych nazw krajów (Kirgistan, Turkmenistan, Tadżykistan, Uzbekistan) w publikacji Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza granicami RP z 2023 roku („Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych”) podaje się właśnie nazwy obywateli „nowatorskie” (np. Kirgistańczyk, Kirgistanka), a jedynie przymiotniki w podwójnej formie (np. tadżykistański, tadżycki).

Więcej na ten temat można przeczytać w artykułach Słownika poprawnej polszczyzny:

• W poszukiwaniu Kirgistańczyków
• Gdzie znaleźć Tadżykistańczyków?
• Kto nas wita w Turkmenistanie?
• Czy istnieją Uzbekistańczycy?

1. Armenia

Coraz częściej spotykamy się z osobnym określeniem na obywateli Armenii (Armeńczyk, Armenka). Z jednej strony warto tę tendencję popierać, by odróżniać ich od Ormian, mieszkających w większej liczbie poza Armenią (diaspora Ormian jest druga najliczniejsza na świecie). Z drugiej strony zaś Armenia w przeważającej części (około 95%) i tak zamieszkiwana jest przez Ormian właśnie. Jeśli w tekście czynimy więc odniesienia do państwa, wtedy lepiej używać nazwy Armeńczycy (i przymiotnika armeński). Jeśli zaś opisujemy kulturę, sztukę, kuchnię, to nie musimy się obawiać pozostania przy tradycyjnej nazwie Ormianie i przymiotniku ormiański (nawet jeśli piszemy o Armenii).

2. Azerbejdżan

Azerbejdżan to kraj podzielony na początku XIX wieku między dwie ówczesne potęgi polityczne. Jedna trzecia przypadła carskiej Rosji, a resztę zatrzymała Persja. Dzisiejsze niepodległe państwo obejmuje tereny przyznane niegdyś Rosji. Gdy dzielono ziemie, podzielono również naród. Dlatego w Azerbejdżanie żyje dziś o jedną trzecią mniej Azerów niż w prowincjach Iranu.

Wynikałoby z tego, że obywateli tego kraju nie powinniśmy nazywać Azerami, lecz powinniśmy stosować osobną nazwę: Azerbejdżanin (zobacz charakterystyczny przykład użycia w tym haśle). W codziennych, popularnych tekstach widać jednak utrzymującą się tradycję stosowania określeń Azer, Azerka, azerski w odniesieniu do państwa.

3. Tajlandia

Być może z tego względu, że Tajlandia to kraj popularny turystycznie, coraz częściej pojawia się nazwa Tajlandczyk (Tajlandka). Choć wciąż obywatela tego kraju nazywamy przede wszystkim Tajem (Tajką). Podobnie jest z przymiotnikiem: w zwykłej komunikacji używamy przymiotnika tajski, ale coraz częstszy w uzusie staje się jednoznaczny — gdy takiej jednoznaczności nam potrzeba — tajlandzki.