42 Pan/Pani z końcówkami aś/eś zrobił(a) numer(y)
sposób zapisu (skrótowe zapisy), w pełnym dostępie dla każdego

1. Ogólna ocena użycia

Tego typu skrótowe zapisy typowe są dla ankiet, różnego rodzaju podań czy korespondencji z klientami lub użytkownikami (np. newslettery) i w zasadzie w innego typu tekstach należałoby uznać je za niewłaściwe. Niektórzy zresztą nawet ich zastosowanie w wymienionych typach tekstów uznają za nieeleganckie i zalecają takie zapisy, które pozwalają obejść problem. Jak można takiego obejścia dokonać, pokażemy w ostatnich punktach tej reguły, sami natomiast zbyt surowi w ocenie byśmy nie byli i dopuszczamy skrótowe zapisy w wymienionych powyżej typach tekstów, o ile ich twórcy trzymają się poniższych zasad i nie tworzą potworków w rodzaju:

Drogi Kliencie/tko Ashampoo! (e-mail z 18.01.2018)

2. Postawowy sposób zapisu

Podstawowym sposobem skrótowego zapisu jest umieszczenie elementu różnicującego w nawiasie bezpośrednio po danym słowie lub w jego środku. Jeśli słowo z dodanym elementem czyta się bez zmian, wtedy dodany element zapisuje się w nawiasie bez łącznika. Zobaczmy przykłady:

(2) Czy zgodzi się Pan(i) na...

(3) W którym roku otrzymał(a) Pan(i)...

(4) Aluzyjnym pytaniem o przyczynę złego wyglądu może być pytanie czyś ty się dzisiaj dobrze wyspał(a)?

Jeśli słowo z dodanym elementem czyta się z jakimiś zmianami głoskowymi, wtedy dodany element zapisuje się w nawiasie z łącznikiem, np.

(5) Urodzony(-a) dnia...

(6) Wczoraj dokonałeś(-aś) następującego wyboru...

(7) Zapoznałem(-am) się z treścią protokołu.

Dodajmy w tym miejscu jeszcze, że w „Edycji tekstów” A. Wolański podaje, iż

Elementy różnicujące formę męską i żeńską wyrazu umieszcza się w nawiasie, przy czym (...), a element zmieniony poprzedza się cząstką tematu i zapisuje z łącznikiem, np. urodzony(-na).

Jest to inne podejście niż to przedstawione powyżej i, naszym zdaniem, niepotrzebnie komplikujące sprawę. Zamiast prostej zasady: dopisujemy w nawiasie tylko tę część, która się zmienia — proponuje się tu uwzględnienie „cząstki tematu”, co jest pojęciem niejasnym. Jego uściślanie zaś wydaje się problematyczne, bo czy mamy oczekiwać od piszących, żeby rozumieli np. pojęcie tematu fleksyjnego, gdyby to o niego miało chodzić?

3. Ograniczenia

Jednak skrótowy zapis w tej drugiej sytuacji pokazanej powyżej ma — naszym zdaniem — bardzo duże ograniczenia. Po pierwsze, powinno się go stosować przy wymianie końcówek fleksyjnych (odmiana wyrazów), za nieudane uznajemy więc zapisy w rodzaju:

(8) Jesteś klientem(-ką)...

(9) Drogi(-a) Użytkowniku(-czko)

Powinny one zostać zredagowane z użyciem pełnych form z ukośnikiem jako znakiem wskazującym na alternatywę:

(8a) Jesteś klientem/klientką...

(9a) Drogi Użytkowniku / Droga Użytkowniczko

Jeśli zaś przykład (9) jest zwrotem do adresata, to jeszcze lepiej zapisać go z przecinkiem:

(9b) Drogi Użytkowniku, Droga Użytkowniczko

(9c) Droga Użytkowniczko, Drogi Użytkowniku

Po drugie, nie powinno go się stosować, gdy zmiany zachodzą nie tylko w samych końcówkach, wtedy należy zapisywać pełne formy, por.

(10) Jak mógł/mogła wskazać... (nie: mógł(-a), nie: mógł(-ogła))

(11) Napisz krótko, jak wszedłeś/weszłaś w posiadanie... (nie: jak wszedłeś(-aś), nie: jak wszedłeś(-eszłaś))

Po trzecie, niedopuszczalne jest posługiwanie się opisywanymi tu skróceniami w składniowych relacjach z podmiotem szeregowym. Oto przykład niepoprawnego zapisu:

(12) Wkrótce rozpoczynamy drugi sezon spotkań z bohaterami i bohaterkami, którzy(-re) z sukcesem przebranżowili(-ły) się i pracują w IT.

O tym, jak sobie radzić ze składnią podmiotu szeregowego piszemy w regule składnia: czasownik przy podmiocie szeregowym (np. w czasie przeszłym dziecko i matka siedz..., w czasie ter. prezes lub członek zarządu dyżuru...) (jednej z największych w Kompendium, bo problematyka nie jest łatwa). W każdym razie powyższe zdanie powinno brzmieć

(12a) Wkrótce rozpoczynamy drugi sezon spotkań z bohaterami i bohaterkami, którzy z sukcesem przebranżowili się i pracują w IT.

4. Ukośnik

Wbrew ocenie zawartej w „Edycji tekstów” A. Wolańskiego dopuszczamy zapis skrótowych zapisów pokazanych w punkcie 2. również z zastosowaniem ukośnika, wtedy zawsze z łącznikiem przed elementem dodanym, np.

(2a) Czy zgodzi się Pan/-i na...

(3a) W którym roku otrzymał/-a Pan/-i...

(4a) Aluzyjnym pytaniem o przyczynę złego wyglądu może być pytanie czyś ty się dzisiaj dobrze wyspał/-a?

(5a) Urodzony/-a dnia...

(6) Wczoraj dokonałeś/-aś następującego wyboru...

5. Kolejność

Kolejność w ramach danej alternatywy mogłaby skłaniać kogoś do twierdzenia, że eksponuje się tu formę męską, a marginalizuje żeńską. Zauważmy jednak, że forma męska występuje jako pierwsza, ponieważ jest krótsza, a dopiero element dodany tworzy formę żeńską. Gdy tego typu różnica nie zachodzi, wtedy równie dobrze można jako pierwszą umieścić formę żeńską, por.

(5b) Urodzona(-y) dnia...

(6b) Wczoraj dokonałaś(-eś) następującego wyboru...

6. Liczba mnoga

Omawiane zapisy można zastosować nie tylko dla oddania zróżnicowania rodzajowego, ale też liczbowego, w analogiczny sposób, np.

(13) Proszę podać wybrany(-e) numer(y)

(13a) Proszę podać wybrany/-e numer/-y

(14) W wypadku hiperonimii w WSJP PAN zdecydowaliśmy się odnotowywać w hasłach wyłącznie hiperonim(y) bezpośredni(e). Tak więc dla jednostki róża wpiszemy kwiat, ale już nie roślina, a dla jednostki bułka w polu „Hiperonimy” opisującego ją hasła znajdzie się wyraz pieczywo, jednak już nie wypiek.

7. Obejścia, podpowiedzi

Może to zabrzmi banalnie, ale czasem, zamiast stosować pokrętne konstrukcje skracające, naprawdę warto pisać po polsku.

Zauważmy, że prostym obejściem zdania (12) jest:

(13b) Proszę podać wybrany numer lub wybrane numery.

Jest to sformułowanie poprawne i nawet bardziej eleganckie, choć wydłuża ono znacząco tekst.

Obejściem bywa zastosowanie formy nienacechowanej rodzajowo. Dla przykładu (11) nie jest to możliwe, ale przykład (6) można by zapisać tak:

(6c) Wczoraj dokonano następującego wyboru...

(6d) Wczoraj dokonali Państwo następującego wyboru...

A przykład (7) tak:

(7a) Potwierdzam zapoznanie się z treścią protokołu.

(7b) Potwierdzam, że treść protokołu jest mi znana.

Przykładowi (6d) warto przyjrzeć się bliżej pod kątem takich pism:

(15) Szanowna(-y) Pani(-e), uprzejmie informujemy, że Pani(-a) wniosek został przesłany do wybranego przez Panią(-a) gminnego organu właściwego (...)

(15a) Szanowna Pani / Szanowny Panie, uprzejmie informujemy, że Pani/Pana wniosek został przesłany do wybranego przez Panią/Pana gminnego organu właściwego (...)

Być może ratunkiem będzie symetryczna pod względem płci forma Państwo. Nawet jeśli wiemy, że obiorca jest jedną osobą — odbierze on przecież wypowiedź jako skierowaną do siebie:

(15b) Szanowni Państwo, uprzejmie informujemy, że Państwa wniosek został przesłany do wybranego przez Państwa gminnego organu właściwego (...)

Czasem, gdy form alternatywnych robi się natłok, też warto pomyśleć nad obejściem. Na przykład system generuje automatycznie zaświadczenia o uczestnictwie; można wyobrazić sobie formularz:

(16) (...) uczestniczył/-a w konferencji / szkoleniu pn. (...) zorganizowanej/-ym (...)

Gdy jednak do możliwych wydarzeń dochodzą warsztaty i zapis miałby wyglądać w danym fragmencie: zorganizowanej/-ym/-ych, zaczyna się to robić mało czytelne. Obejściem może być tu na przykład większe „sformularzowanie” treści:

(16a) (...) uczestniczył/-a w konferencji / szkoleniu / warsztatach.

Nazwa: (...)

Organizacja: (...)

itd.