Definicja
jeśli ktoś oniemiał z powodu jakiegoś wrażenia lub uczucia (np. ze strachu lub ze szczęścia), to tak mocno one na niego wpłynęły, że przez jakiś czas nie był w stanie nic powiedzieć
oniemieć
1. oniemieć
Słownik wyrazów bliskoznacznych podobne znaczeniowo (lepsze odpowiedniki lub zapomniane słowa)
- nie móc wyjść z podziwu; nie wierzyć własnym oczom; osłupieć; otworzyć usta; skamienieć; speszyć się; struchleć; zadziwić się; zaniemówić; zastygnąć; zawstydzić się; zdumieć się; złapać się za głowę; zmieszać się; znieruchomieć; zrobić wielkie oczy
- potocznie:rozdziawić gębę; zapomnieć języka w gębie; zbaranieć; zdurnieć
Przykłady użycia autentyczne, starannie wybrane, zobacz też na blogu
Wbiegł po schodach, ciesząc się, że je widzi w blasku żarówek. Za załomem korytarza były drzwi do łazienki. Lekko uchylone. Wszedł, chciał zapalić światło i oniemiał. Pod prysznicem, w całym blasku nagiego ciała stała Mirella.
NKJP: Krystyna Boglar, Zobaczysz, że pewnego dnia..., 1996
Nie rozpieszczał jej kwiatami, co wynikało z jego nieprawdopodobnego skąpstwa. Być może także trochę z biedy, ale przede wszystkim był skąpy. Gdy się rozstali i Bogna dostała od kogoś wielki bukiet kwiatów, oniemiała z zachwytu.
„Bogna rozpłakała się i oskarżyła mnie o niedelikatność — pisał w Dzienniku . — Dodała, że ma tylko siedemnaście lat i jeszcze mnóstwa rzeczy nie wie, co nie jest powodem, abym ją tak traktował. Na zaciekawione pytanie, jak ją traktuję, odparła bez zająknienia, że jak uliczną dziewkę...”.
„Bogna rozpłakała się i oskarżyła mnie o niedelikatność — pisał w Dzienniku . — Dodała, że ma tylko siedemnaście lat i jeszcze mnóstwa rzeczy nie wie, co nie jest powodem, abym ją tak traktował. Na zaciekawione pytanie, jak ją traktuję, odparła bez zająknienia, że jak uliczną dziewkę...”.
NKJP: Mariusz Urbanek, Zły Tyrmand, 1992
(...) i w biegu zawołała do napotkanej dziewczyny: Goście się zastrzelili, leżą tam nieżywi!
Na tę wieść wszyscyśmy oniemieli ze zdumienia. Wbiegamy natychmiast na piętro do ich pokoi. Wszystkie drzwi zamknięte na głucho.
Na tę wieść wszyscyśmy oniemieli ze zdumienia. Wbiegamy natychmiast na piętro do ich pokoi. Wszystkie drzwi zamknięte na głucho.
NKJP: Stefan Chwin, Hanemann, 1995
— Z okazji chrztu bizonów wskrzesisz, kochAAAny kapelanie, mszę żeglarską, inaczej morską zwaną. Odprawisz ją na pokładzie w pobliżu klatek z bizonami. Następnie ochrzcisz każdego z osobna. (...)
Oniemienie księdza kapelana zaczęło z wolna ustępować. Na razie zdołał tylko — na znak protestu — wznieść obie ręce. Dopiero po chwili powiedział: (...)
Oniemienie księdza kapelana zaczęło z wolna ustępować. Na razie zdołał tylko — na znak protestu — wznieść obie ręce. Dopiero po chwili powiedział: (...)
NKJP: Karol Olgierd Borchardt, Szaman morski, 1985
Sieć słów wyrażenia powiązane z opisywanym (wyrazy pokrewne, kolokacje)
- odpowiednik niedokonany: niemieć
Ciekawostki
O dawnych oniemić i oniemiać
We współczesnej polszczyźnie istnieje czasownik oniemieć, którego wymagania składniowe na pierwszym miejscu stawiają kogoś, osobę, która oniemiała. Najważniejsze jest więc, kto oniemiał, a dopiero potem powód tego oniemienia. Podobnie jak w czasownikach zsinieć, wyłysieć czy zdrętwieć. W dawniejszej polszczyźnie jednak
Gramatyka
czasownik aspekt dokonany nieprzechodni
formy alfabetycznie: nieoniemienia; nieoniemienie; nieoniemieniem; nieoniemieniu; oniemiał; oniemiała; oniemiałaby; oniemiałabym; oniemiałabyś; oniemiałam; oniemiałaś; oniemiałby |
1.1. oniemiały
Reguły reguły językowe, zasady pisowni (nowe opracowanie z komentarzami)
Słownik wyrazów bliskoznacznych podobne znaczeniowo (lepsze odpowiedniki lub zapomniane słowa)
- bez czucia; jak wryty; odrętwiały; ogłuszony; osłupiały; oszołomiony; porażony; przyćmiony; sparaliżowany; struchlały; zamarły; zaszokowany; zdębiały; zdrętwiały
Przykłady użycia autentyczne, starannie wybrane, zobacz też na blogu
Lecz oto gdzieś z głębin eteru wzniosła się rosnąca fala suchego szumu, a z niej wypłynął niespodziewanie obcy i szorstki głos: „Uwaga, uwaga nadchodzi! Lar-nia trzydzieści siedem... powtarzam: Uwaga, uwaga nadchodzi! Lar-nia trzydzieści siedem...” głos zapadł się między trzaski elektrycznych wyładowań, w szum, z którego powstał. Przestaliśmy jeść, siedzieliśmy oniemiali, czekając... na co? Nie wiem; ale czułem w tej chwili, jak coś niesamowitego i groźnego zbliża się, nadchodzi w bezgłośnym locie. Zdawało mi się, że czarne, nietoperzowate skrzydło owego zagadkowego Lar-nia przyćmiło swą błoną blask słońca.
NKJP: Jan Józef Szczepański, Polska jesień, 1955
— ...Niuńcia, co ja zrobiłem, przecież to szmata, (...) ...płaciłem jej. Wybacz, wybacz mi draństwo! — płakał, klęcząc przed siedzącą na fotelu żoną, oniemiałą z przerażenia. — Teraz, kiedy... chyba już przedarłem się przez to piekło jestem zmęczony, ale spokojny. Wszystko naprawię swoim dalszym życiem, uwierz. Uwierz mi... wszystko naprawię... zbudujemy piękny dom... przeproszę dzieci... tylko pomóż mi teraz, proszę... Przysięgam... przysięgam... pomóż mi!
NKJP: Wiesława Maria Korczyńska, Wróć..., 2001
Gramatyka
przymiotnik niestopniowalny
formy alfabetycznie: oniemiała; oniemiałą; oniemiałe; oniemiałego; oniemiałej; oniemiałemu; oniemiali; oniemiały; oniemiałych; oniemiałym; oniemiałymi formy zaprzeczone: nieoniemiała; nieoniemiałą; nieoniemiałe; nieoniemiałego; nieoniemiałej; nieoniemiałemu; nieoniemiali; nieoniemiały; nieoniemiałych; nieoniemiałym; nieoniemiałymi
