409 Błąd językowy (rodzaje błędów językowych)
problematyka językowa, w pełnym dostępie dla każdego

I Wstęp

W definicji błędu językowego zawarliśmy odniesienie nie tylko do normy, ale również do uzusu, ponieważ nie uznajemy za poprawne wyłącznie tego, co zapisane zostało w takim czy innym słowniku czy poradniku (których treść niektórzy uznają za jedyne źródło normy skodyfikowanej). Więcej na ten temat na blogu Dobrego słownika.

Błędy językowe mogą też służyć jako element gry słownej (zob. wpis na blogu Skąd to „jestę blogerę”? I czy wiem, kim bede?), jednak granica między zabawą językową a błędem językowym jest cienka (zwłaszcza że niektórzy specjalnie popełniają błędy językowe, żeby albo się wyróżnić, albo przykryć nimi inne popełniane błędy).

Błędy językowe dzieli się na takie, które związane są ściśle z językiem, naruszają jego wewnętrzne zasady (zwane błędami wewnątrzjęzykowymi), oraz na błędy związane pisaną lub mówioną formą języka: ortograficzne, interpunkcyjne i fonetyczne (zwane błędami zewnątrzjęzykowymi). Poniżej zamieszczamy klasyfikację błędów językowych z ich pobieżną charakterystyką oraz przykładami.

II Błędy ortograficzne

1. Błędny zapis liter lub ich połączeń, np. mama !karze mi wstawać rano (poprawnie: każe), przyglądał się !kobietą (poprawnie: kobietom), pogrążają się w !maraźmie (poprawnie: marazmie; por. regułę odmiana nazw i rzeczowników (przypadki): miejscownik zakończonych na -izm, -yzm, -azm, -zma).
2. Błędna pisownia małą lub wielką literą, np. !Katoliczka (por. regułę jaką literą (religia): nazwy wyznawców religijnych), !haitańczyk (por. regułę jaką literą (osoby): nazwy mieszkańców planet, kontynentów, krajów, regionów, wysp itp.), !Stary testament (por. regułę jaką literą (działalność ludzka): tytuły dzieł).
3. Błędne stosowanie kropki w skrótach, np. spotkał się z !dr Nowakiem (por. regułę skracanie: kropka w skrótach i skrótowcach).
4. Błędy w pisowni łącznej — rozdzielnej, np. wszedł do pokoju !pół nago (por. regułę pisownia razem, osobno, z łącznikiem (III): połączenia z pół (i wpół)), !nienajlepszy wynik (por. regułę pisownia razem, osobno, z łącznikiem (IV): nie + przymiotnik).
5. Z powyższym związane są błędy związane z używaniem łącznika, np. !późno-średniowieczny zamek (por. regułę pisownia razem, osobno, z łącznikiem (I): przymiotniki złożone, przysłówek + imiesłów, przysłówek + przymiotnik), !muzułmanin-nieszyita (por. regułę pisownia razem, osobno, z łącznikiem (I): dwa rzeczowniki (np. papież Polak, pralkosuszarka)).
6. Błędne użycie apostrofu, zwłaszcza jego nadużywanie, np. Zwłaszcza, że o !Cruise’ie Kidman mówi bardzo rzadko (poprawnie: o Crusie, por. regułę odmiana imion, nazwisk, rzeczowników (III): zakończone w piśmie na -e lub -es, które nie jest wymawiane), Więcej informacji na !Facebook’u (poprawnie: na Facebooku, por. regułę użycie znaków: apostrof), piosenka Boba !Marley’a (poprawnie: Marleya, por. regułę odmiana imion, nazwisk, rzeczowników (III): zakończone w piśmie na -ey).
7. Błędne zapisywanie dat, por. regułę sposób zapisu (czas): daty — jak zapisywać daty, jak odczytywać daty.

III Błędy interpunkcyjne

1. Zbędne użycie znaku interpunkcyjnego, zwłaszcza przecinka, np. Był radośniejszy, niż jeszcze wczoraj (por. regułę interpunkcja: wyrażenia porównawcze), Dzięki takiemu obrotowi sprawy, mogliśmy się odprężyć (por. regułę interpunkcja: przecinki a wyrażenia otwierające zdanie (w tym okoliczniki inicjalne)).
2. Brak znaku interpunkcyjnego, zwłaszcza przecinka, np. Dostałem to, co chciałem i poszedłem dalej (por. regułę interpunkcja: przecinki a zdanie podrzędne).
3. Błędne zapisy w przypadku zbiegu znaków interpunkcyjnych, por. np. regułę zbieg znaków interp.: cudzysłów i inne znaki interpunkcyjne.
4. Użycie niewłaściwego znaku interpunkcyjnego, por. np. regułę użycie znaków: kreski poziome (łącznik, czyli dywiz, półpauza, pauza, kreska liczbowa).

IV Błędy fonetyczne

1. Błędne wymawianie głosek, np. odczytywanie mają jako [majom] (por. regułę wymowa: litera ą) czy środa jako [siroda].
2. Literowe odczytywanie głosek, wynikające często z hiperpoprawności, np. wzięli czytane [wzięli] (por. regułę wymowa: litera ę), kniei czytane [knie-i] (por. regułę wymowa: i po samogłoskach).
3. Niestaranna wymowa powodująca wymianę lub gubienie głosek, np. nauczyciel czytane jako [nałczyciel] (por. regułę wymowa: połączenia literowe au i eu), sześćset czytane jako [szejset].
4. Błędne akcentowanie, np. musielibyśmy odczytywane jako [musielibyśmy] (por. regułę wymowa: akcent nie na przedostatnią sylabę), czy gablota odczytywane jako [gablota].
5. Błędy w intonacji (np. błędnie zaznaczony akcent zdaniowy), w tempie wymowy (zwłaszcza zbyt szybka, uboga w pauzy).

V Błędy fleksyjne

1. Związane z wyborem niewłaściwej formy wyrazu, zwłaszcza błędnego rodzaju rzeczownika, np. pomarańcz o owocu (zob. informacje w haśle pomarańcza) czy kontrol (zob. informacje poprawnościowe w haśle kontrola).
2. Związane z błędną odmianą:
   1. błędnie dobranym wzorem odmiany, np. książę — !o księciach (por. informacje poprawnościowe w haśle książę), Zakopane — !w Zakopanym (por. regułę odmiana nazw i rzeczowników (A): geograficzne nazwy własne zakończone w piśmie na -e (typu Zakopane));
   2. błędnie dobraną postacią tematu fleksyjnego, np. gwiazda — !o gwiaździe, lub przyrostka tematowego, np. umieć — !umią, wynieść się — !wynióswszy się (por. regułę imiesłowy: imiesłów przysłówkowy uprzedni — tworzenie (-łszy czy -wszy));
   3. błędnym odmienianiem wyrazu nieodmiennego, np. Wjechał do !Bochumu (por. hasło Bochum), Pochodzi z !Osla (por. hasło Oslo).
3. Związane z błędnym brakiem odmiany, np. Przeczytała scenariusz od Jean Renoir (por. regułę odmiana imion, nazwisk, rzeczowników (I): imiona francuskie (i nie tylko) — sposób odmiany i możliwa nieodmienność), dla państwa Marii i Jana Nowak (poprawnie: Nowaków).

VI Błędy składniowe

1. Używanie błędnych form lub konstrukcji w miejscach, których uzupełnienia wymagają wyrazy nadrzędne:
   1. związane z negacją czasownika, np. Nie mógł zjeść czekoladkę (poprawnie: czekoladki, por. regułę składnia: biernik czy dopełniacz po zaprzeczonym czasowniku, czyli o zasięgu negacji);
   2. związane z użyciem przyimków, np. Wystawę można oglądać przed i po premierze, poprawnie: przed premierą i po niej; zob. też regułę przyimki: jaki przyimek z nazwą kraju (w czy na, do czy na);
   3. związane z błędną formą czasownika, np. Rodzeństwo przyjechali wczoraj, Przyjechało cztery osoby;
   4. związane z użyciem błędnego zaimka w zdaniu podrzędnym, np. chłopaki, !którzy grali w piłkę (por. informacje poprawnościowe w haśle chłopak), nie należy ufać osobom, !którzy grają w piłkę;
   5. związane z błędnym odniesieniem zaimka ze zdania podrzędnego, np. Przygotowałam podwieczorek dla Marka, który był ciepły i smakowity (por. regułę zaimki: odniesienie zaimków w tekście (referencja)).
2. Błędy w szyku
   1. wyrazów, np. Zdecydowałem, że tak będzie mi łatwiej uczyć się (por. regułę szyk: wyraz lub cząstka się);
   2. zdań, np. Wówczas poznał ludzi, a nawet zaprzyjaźnił się z nimi, którzy w przyszłości mieli zająć wysokie stanowiska, poprawnie: Wówczas poznał ludzi, którzy w przyszłości mieli zająć wysokie stanowiska, a nawet zaprzyjaźnił się z nimi.
3. Błędne użycie imiesłowowych równoważników zdań, np. Zatapiane są wsie i miasteczka, powodując dalsze zniszczenia, poprawnie: Zatapiane są wsie i miasteczka, co powoduje dalsze zniszczenia.

VII Błędy leksykalne

1. Błędne użycie słowa w danej konstrukcji, np. Moi rodzice !przyszli do wniosku, że... (poprawnie: doszli).
2. Mylenie wyrazów podobnych brzmieniowo, np. Musimy w końcu !sformować jakiś wniosek (poprawnie: sformułować), Obywatele oczekują !powszedniej opieki lekarskiej (poprawnie: powszechnej).
3. Używanie zbędnych zapożyczeń lub nadużywanie wyrazów obcych, np. Dla accountanów w naszej firmie organizujemy coroczny turniej w basketball.
4. Nadużywanie wyrazów modnych, np. Był jakby najlepszym uczniem w szkole.
5. Błędy słowotwórcze i powstałe w wyniku skojarzeń słowotwórczych:
   1. utworzenie wyrazu wg pewnego wzoru słowotwórczego, ale będącego poza obiegiem językowym, np. !Wytłumaczaliśmy to sobie złą pogodą (poprawnie: tłumaczyliśmy), matkowy (poprawnie: matczyny);
   2. utworzenie wyrazu niezgodnie z polskim modelem słowotwórczym, np. sport informacje (poprawnie: informacje sportowe).
6. Nadużywanie zaimków, zwłaszcza zaimka ten, np. Omawianie tych lektur przychodziło z trudem, w utworach tych bowiem...
7. Błędy związany z pleonazmami, np. Działania te nosiły miano nazwy denazyfikacji (zob. też wpis na blogu W miesiącu maju (szlag mnie trafia w tramwaju). Parę słów o przebrzydłych pleonazmach).
8. Zniekształcenia związków frazeologicznych:
   1. błędna wymiana składnika w ramach frazeologizmu, np. Przywiązywaliśmy zbyt małą !uwagę do jego żądań (poprawnie: wagę), czasem wynikająca z połączenia dwóch frazeologizmów, np. Marzenia bohatera rozwiały się w gruzy;
   2. błędne pominięcie składnika frazeologizmu, np. Przeczytał tę książkę od deski (poprawnie: od deski do deski);
   3. błędne dodanie składnika do frazeologizmu, np. bolesna pięta Achillesa (poprawnie: pięta Achillesa).
9. Błędne użycie frazeologizmu powodowane:
   1. umieszczeniem go w takim kontekście, który powoduje ożywienie jego znaczenia dosłownego (zob. wpis na blogu Dostać kota pod choinką);
   2. jego niezrozumieniem, np. Był tak o wszystko zazdrosny, jakby mu wyrosły rogi.

VIII Błędy stylistyczne

1. Niedostosowanie form językowych do charakteru i funkcji korespondencji, np. rozpoczęcie maila do wykładowcy na uczelni słowem siemka (por. regułę etykieta językowa: jak zacząć i zakończyć e-mail?) czy napisanie pytania do poradni językowej w formie Co to jest błąd językowy? To może głupie pytanie, ale odpowiedzcie szybko, bo jutro muszę to wiedzieć na lekcję polskiego.
2. Niezamierzone uczynienie tekstu dwuznacznym.
3. Używanie zbędnych słów, prowadzących do rozwlekłości tekstu, np. Podjęliśmy kroki zmierzające w kierunku naprawienia sytuacji (zamiast na przykład Działamy, aby naprawić sytuację).
4. Powtarzanie wyrazów lub konstrukcji, np. Janek, którego brat miał psa, którego szczenięta kupił Janek..., Po pewnym czasie okazało się, że nie mają już czasu.
5. Niejednolitość stylistyczna:
   1. używanie elementów potocznych w tekstach oficjalnych, np. Dzięki przeprowadzeniu odpowiednich zmian możemy teraz !na maksa wykorzystać posiadaną siłę roboczą;
   2. używanie elementów oficjalnych w tekstach potocznych, np. To był świetny mecz, daliśmy czadu. Byliśmy zgrani, !albowiem dużo trenowaliśmy;
   3. niemająca uzasadnienia stylizacja językowa tekstu, np. !Onegdaj nasz zespół wypadł bardzo dobrze, ale teraz czeka nas !inszy mecz.
6. Nadużywanie metafor, w tym ich nietrafność, np. Wtedy na scenę ponownie wkroczył Naldo. Brazylijczyk dobił zespół prowadzony przez van Gaala, który pod koniec niczym dogorywająca ryba jeszcze parę razy zatrzepotał w siatce, po czym skonał [opis meczu piłkarskiego].